Als u van plan bent om uw messen zelf te gaan slijpen op wetstenen, zult u wetstenen gaan aanschaffen. U kunt kiezen uit een groot aanbod. Zo groot, dat de kans op verdwalen erg groot is, zeker als u Marktplaats of e-Bay in uw zoektocht meeneemt. U kunt uw zoekresultaat halveren als u zich beperkt tot natuurlijke wetstenen of tot synthetische wetstenen. Kiest u voor de zekerheid (en snelheid) van een synthetische wetsteen of het plezier van een natuurlijke wetsteen?
Vooraf: Electrische slijpsteen of wetstenen?
Voor het slijpen van uw messen kunt u gebruik maken van een electrische slijpsteen en/of van wetstenen. In een efficiënte opstelling wordt de electrische slijpsteen gebruikt voor de eerste slijping, waarin een (nieuwe) snede en vouw worden geslepen. Dat is alleen nodig bij messenfabricage en bij zeer beschadigde messen. Nadat de nieuwe snede is aangebracht kunnen wetstenen worden gebruikt voor het verder aanscherpen. Deze wetstenen bepalen uiteindelijk de scherpte en kwaliteit van de snede en vouw.
Een professionele messenslijper maakt gebruik van een electrische slijpsteen, omdat het handmatig wetten van messen een arbeidsintensief proces is. De kosten lopen flink op en het laten slijpen wordt voor de meeste gebruikers te duur. Dat is jammer, want daardoor worden de messen wel bruikbaar, maar nooit écht scherp (zie ook het artikel over ‘fabrieksscherpte‘).
Voor thuisgebruik is een electrische slijpsteen niet nodig. U fabriceert thuis waarschijnlijk geen messen en ik hoop voor u dat uw messen ook niet zodanig beschadigd zijn dat een nieuwe vouw en snede nodig zijn. Dus komt u uit bij wetstenen.
Het slijpen op een electrische slijpsteen laat ik in dit artikel even voor wat het is en focus me verder op wetstenen, die overigens ook vaak na de electrische slijpsteen worden gebruikt voor het ‘afwetten’.
Natuurlijke wetstenen
Natuurlijke wetstenen bestaan al zolang mensen voorwerpen slijpen. In het begin werden vuurstenen en botten geslepen tot pijlpunten, dolken en speren. Daarvoor werden keien gebruikt, die in de natuurlijke omgeving voorhanden waren. Bijvoorbeeld bij Slenaken (Zuid Limburg) ligt een groot rotsblok (de Steen van Slenaken), die in een ver verleden als wetsteen gebruikt is.
Later werden wetstenen ook voor het slijpen en polijsten van metalen voorwerpen gebruikt en dat bleef onveranderd tot en met begin 19e eeuw. Het aantal en kwaliteit van de beschikbare wetstenen is door toenemende reis- en handelsmogelijkheden wel toegenomen.
Tegenwoordig zijn natuurlijke wetstenen zeldzaam geworden. Ze worden nog maar op enkele plaatsen in de wereld gewonnen voor de liefhebbers (bij mij bekend zijn België, Frankrijk, Italië, Wales GB, Slowakije, Arkansas USA, Japan, Brazilië en Zuid-Afrika en op zeer kleine schaal in Duitsland). De bronnen raken op en de kwaliteit van de stenen wordt snel minder. Als u natuurlijke wetstenen zoekt, dan kunt u deze nog wel uit verzamelingen of herontdekte oude voorraden aanschaffen. Deze laatste zijn nieuw en worden aangeprezen met de term ‘NOS’ (New Old Stock).
Het ontstaan van natuurlijke wetstenen bepaalt de eigenschappen
De rots waaruit natuurlijke wetstenen worden gewonnen bestaat uit samengeperste afzettingslagen van zand of klei, vermengd met allerlei metalen, mineralen en organische stoffen. Twee natuurlijke stenen uit dezelfde groeve zijn daarom nooit identiek; de ene steen heeft net wat meer van dit en wat minder van dat.
De samenstelling van de steen aan de oppervlakte bepaalt hoe de steen gebruikt moet worden en wat het resultaat daarvan is. Tijdens jaren van gebruik slijt het oppervlak langzaam weg, zodat er steeds een nieuw oppervlak vrijkomt. Daardoor veranderen de eigenschappen van een natuurlijke wetsteen altijd wel iets tijdens zijn levensloop. Bij het delven is daarmee rekening gehouden; Een individuele steen komt bij voorkeur uit één afzettingslaag t.b.v. de homogeniteit van de steen.
Synthetische wetstenen
Ter vervanging van de natuurlijke steen is vanaf het begin van de 20e eeuw de synthetische steen ontwikkeld. Een synthetische wetsteen wordt samengesteld uit harde slijpkorrels, dat via verschillende methoden wordt gebonden, o.a. verhitting onder druk (gesinterd) of verlijmd met een bindmiddel (bijvoorbeeld kunsthars).
Tot in de jaren 30 van de vorige eeuw werden deze synthetische wetstenen vooral opgebouwd uit natuurlijk steengruis, dat overbleef bij het zagen van wetstenen uit gedelfde brokken. Toen de groeven en mijnen één voor één hun productie stillegden, moesten nieuwe materialen worden uitgevonden voor de fabricage.
In de USA (Norton), Japan en Duitsland (Friedrich Müller) worden nog mondjesmaat wetstenen uit natuurlijk steengruis gemaakt.
Tegenwoordig worden synthetische wetstenen vooral opgebouwd uit materialen als synthetische robijn (aluminiumoxide, korundum), siliciumcarbide (carborundum) en de buitencategorie diamant.
Verschillen tussen synthetische of natuurlijke wetstenen
Identieke resultaten
Er zijn geen grote verschillen tussen synthetische en natuurlijke wetstenen wat betreft het resultaat. Een mes kan op beide soorten tot hoge scherpte worden gewet. De eigenschappen van de steen, die tijdens het gebruik aan het licht komen, zijn echter wel verschillend.
Verschillende efficiëntie
De verschillen beginnen bij de slijpende eigenschappen van de steen. In het algemeen is een synthetische steen geoptimaliseerd voor het wetten en slijpt daarom efficiënter dan de meeste natuurlijke stenen. Er zijn verschillende synthetische stenen ontwikkeld voor verschillende doelen. De goede eigenschappen zijn doorontwikkeld, zodat een voor een bepaald doel altijd goede steen beschikbaar is.
Een natuurlijke steensoort is daarentegen ooit door iemand ‘ontdekt’. Een natuurlijke wetsteen is door moeder natuur gemaakt en zij had zeker niet het doel om ermee te gaan slijpen. Alleen stenen uit een zeer zorgvuldige selectie voldoen daarom als wetsteen. Verder zijn na het delven geen verbeteringen meer mogelijk (hoewel sommige Scandinavische stenen na delving verhit worden t.b.v. de hardheid).
Voorspelbaarheid
Een goede synthetische steen is volledig homogeen en heeft gedurende zijn gehele levensduur gelijkblijvende en daarom voorspelbare eigenschappen. Een oude steen slijpt nog net zo goed als toen hij nieuw was, ook als de helft ervan al is weggesleten.
Een natuurlijke steen is vaak uit leisteen gewonnen, dat uit meerdere lagen bestaat. De verschillende lagen zijn op verschillende momenten ontstaan, onder verschillende omstandigheden en samenstellingen. Bij het slijten van de steen kan blijken dat de lagen zich daarom verschillend gedragen. De steen kan beter of minder goed worden en er kunnen groffere of fijnere lagen in zitten die pas na enig gebruik aan de oppervlakte komen. De steen is door de delver zoveel mogelijk geselecteerd op homogeniteit om deze veranderingen te vermijden, maar dat is nooit een garantie dat de steen onveranderd blijft tijdens het gebruik. Alleen stenen die niet uit lagen zijn opgebouwd, zoals verschillende soorten zandsteen of Novaculiet (Arkansas, Charnley Forest of Turkish oilstone), hebben in het algemeen een homogeen karakter.
Dit levert ook onverwachte mogelijkheden op. Een natuurlijke steen kan in het gebruik ‘ontwikkeld’ worden; de eigenschappen liggen niet vast, dus moet je de beste eigenschappen ontdekken door veel te experimenteren. Daarbij is het mogelijk dat de steen, op een bepaalde wijze gebruikt, ineens superieure eigenschappen blijkt te hebben.
De keuze tussen synthetische of natuurlijke wetstenen wordt daarmee een kwestie van voorkeur. In een messenfabriek of bij een professionele slijper zullen synthetische stenen het vanwege de voorspelbare resultaten altijd winnen, maar voor een hobbyist kan juist zijn verbeteringsdrang een reden zijn om voor natuurlijke wetstenen te gaan (wat in mijn geval gebeurd is).
Belangrijke eigenschappen om op te letten bij de aanschaf
Bij aanschaf van wetstenen bepaal je vooraf voor welk doel je ze wilt gaan gebruiken. Er is niet één steen die alles kan. Buiten de keuze voor natuurlijke of synthetische wetstenen wordt de keuze vooral bepaald door je doelen en persoonlijke voorkeuren. De belangrijke eigenschappen van een wetsteen, waarvan u op de hoogte moet zijn om uw keuze te kunnen maken, zijn:
- Vorm en grootte: grote platte stenen voor grote messen, smalle lange stenen voor beitels, gekromde stenen voor hol gekromde lemmets, zoals bij veel tuinscharen, zeis en sikkel.
- Grit (korrelgrootte): grote korrel voor ruw slijpwerk, kleine korrel voor de verdere aanscherping en afwerking
- Hardheid van de slijpkorrels: harde korrels voor harde materialen
- Adhesie van de steen: een sterke harde steen voor slijpen van harde metalen, een broze snel slijtende steen als je veel losse slijpkorrels wilt gebruiken. Dit is een moeilijk criterium, omdat sommige ‘zachte’ stenen juist bij uitstek geschikt zijn voor hard metaal. Een harde steen slijt in ieder geval wel minder snel dan een zachte.
- Weerstand: komt enigszins overeen met de snelheid waarmee de steen metaal van het mes afneemt
- Gevoel: welke feedback geeft de steen en wat kunt u er mee.
- Prijs: Kwalitatief goede stenen zijn altijd duur; natuurlijke stenen omdat ze zeldzaam en gewild zijn, synthetische stenen omdat kwalitatief goede slijpkorrels in een goede binding nou eenmaal geld kosten.
Deze eigenschappen worden uitgebreid beschreven op de pagina Wat maakt een wetsteen goed?
Conclusie
Als u wetstenen wilt aanschaffen en kiest voor zekerheid, koop dan synthetische wetstenen van een goede kwaliteit. Fabricage in Japan is bijna synoniem voor kwaliteit. Ik noem met name de merken King, Naniwa, Shapton en Suehiro, allemaal Japanse A-merken met een navenante prijs.
Als u wetstenen op prijs aanschaft, komt u altijd uit bij Chinese stenen. Hiermee kunt u ook slijpen, maar 99% van deze stenen voldoen niet aan de meegegeven kenmerken, waarvan het grit het belangrijkste is. U komt voor verrassingen te staan als het werkelijke grit niet overeenkomt met de vermelding op de steen en daarmee uw verwachting. Ook de dichtheid van deze stenen is vaak te laag, zodat de steen erg snel ‘op’ is.
E-Bay.co.uk onder zoektermen als ‘sharpening stone’ (groffere stenen) of ‘razor hone’ (fijnere stenen).
Als u een natuurlijke wetsteen wilt aanschaffen, dan moet u deze zo mogelijk uitproberen voor u tot aanschaf overgaat. Als dat niet mogelijk is, klop dan bij mij aan. Ik heb de door u gewenste steen misschien in mijn verzameling, zodat u deze kunt proberen. Sommige daarvan kunt u zelfs van me overnemen. Kijk daarvoor even op de pagina ‘Te koop.’