Snijplank : hout of kunststof ? … en onderhoud

Een goede snijplank is vrijwel onmisbaar in de keuken. Je wilt tenslotte geen krassen in je aanrecht. Daarnaast weet u inmiddels ook wel dat een glazen snijplank, die ooit als superhygiënisch werd beschouwd, te hard voor uw messen is en daarom (te traag) weer van de markt verdwijnt. Jaren geleden werd ook de houten snijplank bijna uit de schappen gehaald omdat deze niet hygiënisch zou zijn. Vervangen door kunststof planken. Hout komt dus weer terug, maar laatste tijd is ‘epicurean’ helemaal hip. En zo kan ik me voorstellen dat u door het bos de planken niet meer ziet; en geen idee hebt over wat belangrijk is als u er een wil aanschaffen. Ik wil daarom even samenvatten waar u op kunt letten. Daarbij verklap ik alvast dat houten planken mijn voorkeur hebben.

Verschillende snijplanken?

Allereerst, u gebruikt waarschijnlijk dagelijks een snijplank voor groenten, vlees, vis, kip, brood, kaas en misschien nog wel meer. Omdat u geen kruisbestuivingen wil, waardoor uw brood naar vis smaakt en uw kaas naar uien, heeft u misschien meerdere snijplanken. Als u maar één snijplank heeft of wil, dan is het goed om te weten dat het ongezond kan zijn om meerdere ingrediënten achter elkaar op die ene plank te snijden. De resten van een ingrediënt worden overgedragen naar het volgende ingrediënt. Dat is niet zo erg bij groenten en brood, maar resten rauwe kip, vlees of vis kunnen beter niet in uw rauwkostsalade komen.

💡 tip 1:  Als u slechts één plank heeft, moet u die iedere keer afspoelen of schoonmaken voordat u uw volgende ingrediënt erop gaat snijden.  Laat na het afspoelen het restwater gewoon op de plank liggen (tenzij uw volgende ingrediënt helemaal droog moet blijven). Dat gaat het intrekken van geuren en bacteriën tegen. Dit geldt zowel voor houten als kunststof planken.

💡 tip 2: Was of spoel uw plank direct na het bereiden van de maaltijd goed af en droog hem ook meteen. Een kunststof plank wast u af met afwasmiddel, een houten plank met schoon warm water en af en toe met afwasmiddel, mits de plank goed geolied is.

💡 tip 3: als uw plank naar uien, knoflook of vis ruikt, boen hem dan eens onder de kraan met een prop aluminiumfolie. Ook wassen met een scheutje citroensap of azijn helpt.

Hygiëne: Hout of kunststof?

Een snijplank krijgt krassen en kerven door het snijden. In die snijsporen kunnen zich gemakkelijk bacteriën nestelen, zeker als uw plank na het snijden regelmatig op het aanrecht blijft liggen tot u aan de afwas begint. Bacteriën zijn de oorzaak (en gevolg) van bederf, en dus wilt u ze zoveel mogelijk weren.

Dertig jaar geleden werden houten planken in ijltempo vervangen door kunststof (polyethyleen) planken, omdat die hygiënischer zouden zijn. Helaas, na onderzoek  in de jaren negentig bleken houten planken toch hygiënischer dan kunststof planken. snijplank vies kunststofBacteriën, die zich eenmaal in de snijsporen hebben gesetteld, overleven in kunststof veel langer dan in hout. Zolang u die snijsporen in de kunststof plank niet helemaal droog kunt krijgen na de afwas (en dat kunt u niet, omdat de theedoek niet in de snijsporen komt), blijven de leefomstandigheden voor bacteriën prima in orde om zich snel te vermenigvuldigen. Dat kan je zelfs zien als je een gebruikte kunststof snijplank bekijkt (zie figuur rechts).

snijplank vies houtBacteriën hebben veel minder kans in een houten snijplank, omdat de snijsporen in hout open gaan, als u de plank wast, en daarmee veel meer bacteriën worden verwijderd dan uit kunststof. Na de afwas trekken de snijsporen in het hout weer dicht en worden de bacteriën ingesloten. En daar gaan ze dood, omdat het restvocht snel verdwijnt en het hout zelf het bacterieremmende tannine loslaat.
Bovendien ververst hout zichzelf steeds weer tijdens gebruik. Tijdens snijden (en afwassen) laten minuscule houtdeeltjes redelijk snel los, zodat er nieuw schoon hout tevoorschijn komt. Uw ingewanden kunnen daar prima tegen, het hout is snel afgebroken en verteerd. Kunststof daarentegen mag geen deeltjes loslaten, want die zijn niet lekker. De vraag is wel of dat schadelijk is.

Dus … hout mag weer?

Ja, hout is weer trendy en dat lijkt terecht 🙂 Hout is hygiënischer dan kunststof, maar moet, net als kunststof, goed worden schoongemaakt na iedere voedselbereiding.
In de horeca worden houten snijplanken nog steeds afgeraden (niet verboden) volgens de Hygiënecode (HACCP). Ik heb geen idee of en wanneer dit advies vervalt en ook de horeca weer gewoon voor hout zal gaan.

💡 tip 4: Altijd leuk en ter promotie van houten snijplanken: Wouter Klootwijk in het NRC of in de Wilde Keuken.

💡 tip 5: Als u een houten plank wilt aanschaffen, zoek er dan één uit van kopshout. Daarvan staat de nerf rechtop (tussen onder- en bovenkant). Dat kan gewoon een dikke schijf uit een boomstam zijn. Meestal is deze snijplank opgebouwd uit blokjes die aan elkaar zijn gelijmd. Deze ‘kopshouten’ snijplanken trekken niet krom onder invloed van vocht. Bovendien zijn ze minder gevoelig voor diepe krassen dan ‘langshout’, waarin u snel diepe voren tussen de nerven snijdt. Snijsporen in kopshout trekken ook gemakkelijker weer vanzelf dicht. En als laatste slijt uw mes minder snel op kopshout, omdat de messnede tussen de vezels snijdt in plaats van er doorheen.

Epicurean

En dan, vanwege de moeizame discussie omtrent hout of kunststof, is er de laatste jaren een nieuw fenomeen: epicurean. Het zou de voordelen van hout en kunststof verbinden en wordt dan ook aangeprezen als DE oplossing.

Epicurean (wat eigenlijk een merknaam is) bestaat uit samengeperst papier en zaagafval, gebonden door fenolhars. Volgens juichende aanbiedingen kan het in de afwasmachine (zoals kunststof) en is het bovendien bacterieremmend (zoals hout).

Objectief beschouwd is epicurean een soort waterdicht MDF, dat door de kunsthars weinig bacterieremmend kan zijn, hoewel ik nog geen onderzoek daarover heb gezien. Qua snijspoorgevoeligheid lijkt het op kunststof. Het heeft precies de goede hardheid, zodat snijsporen oppervlakkig blijven en de scherpte van uw messen niet wordt aangetast.
En OK, het mag in de afwasmachine, maar als het alleen daarom gaat, dan zou ik voor een derde van de prijs gewoon een kunststof plank nemen. Ik zal Epicurean daarom verder als kunststof beschouwen en niet meer apart noemen, maar ik kan het niet laten om nog één eigenschap te benoemen: epicurean is oerlelijk. Het lijkt op vlekkerig karton, dat je zo snel mogelijk moet opbergen om er niet tegenaan te hoeven kijken. Gelukkig valt over smaak nog te twisten.

💡 tip 6: Een kunststof snijplank kan behoorlijk glad zijn en over het aanrecht glijden tijdens het snijden. De plank is te fixeren met siliconen dopjes, die vaak worden meegeleverd, maar die laten snel los in de afwasmachine. Bovendien kan een plank met dopjes maar aan één kant worden gebruikt. Geen dopjes dus, maar als uw snijplank glijdt of draait, leg er dan een natte thee- of vaatdoek onder. Die zuigt de plank vast op uw aanrecht.

Dus  … hout, maar welk hout?

Snijplanken worden uit vrijwel alle houtsoorten gemaakt, hoewel niet alle houtsoorten daarvoor geschikt zijn. Het beste hout is zacht genoeg om uw mes te sparen, maar hard genoeg voor resistentie tegen snijsporen . Sommige houtsoorten bevatten veel bacterieremmende tannine, wat goed is, maar andere bevatten giftige stoffen (bijv. taxus en eik), die meer dan alleen bacteriën remmen. Die moet u uiteraard weren.

Sommige houtsoorten zijn te zacht voor een snijplank. Op naaldhout (grenen, vuren en douglas), rubberwood (hevea) en populier kunt u prima iets serveren, maar ga er niet op snijden.

Bamboe, teak, acacia, olijf en walnotenhout zijn te hard voor Europese messen, maar wel geschikt voor Japanse messen, omdat die hard en minder slijtgevoelig zijn. Bamboe is als enige hiervan goed bacterieremmend, maar de andere nauwelijks,  dus planken van die houtsoorten moet u extra goed schoonhouden.

Es, esdoorn, berk, kersen en vooral beukenhout zijn prima snijplankenhout. Deze soorten zijn niet te hard of te zacht en remmen bovendien de bacteriegroei effectief en snel.

Onderhoud van een snijplank

Schoonmaken en olieën

Een snijplank kunt u gewoon afspoelen of afwassen. Een kunststof plank mag zelfs in de vaatwasser, een houten plank niet. Die lijdt teveel onder de agressieve stoffen uit het zeepblokje en droogt daardoor te snel uit, waardoor de plank kromtrekt en scheurt.

Een houten plank droogt op den duur toch wel iets uit en moet daarom regelmatig worden voorzien van een laagje olie. De olie smeert u goed uit over de droge (!) plank met een schoon schuursponsje of pluisvrije doek. De beste olie is gekookte lijnzaadolie, die de plank van een vrij harde oppervlaktebescherming voorziet. Ook druivenpitolie is prima, net zoals walnotenolie (als u geen eters met notenallergie krijgt). Maïs-, rijst-, sla-, zonnebloem- of andere geur en smaakloze oliën zijn geschikt, maar verdwijnen snel in de afwas en harden niet uit, zodat uw plank wat vettig blijft. Gebruik geen olie die kan bederven, zoals olijfolie. Daarvan wordt uw plank onhygiënisch en gaat stinken.
U kunt uw plank zo vaak oliën als u zelf wilt, maar voor thuisgebruik is eens in de maand ruim voldoende.

Grote schoonmaak

Eens in de 4 maanden tot een half jaar moet u uw kunststof of houten snijplank grondig reinigen. Dat doet u op de volgende wijze:

  • Was de plank goed af met een gewoon afwasmiddel.
  • Besprenkel hem daarna met een flinke scheut citroensap of witte (natuur)azijn. Daarbovenop strooit u een flinke hand grof (zee)zout en ‘schuurt’ met een schone doek, keukenpapier of uw handen de plank in enkele minuten schoon.
  • Laat de plank een kwartier tot een uur met citroen en zout liggen om luchtjes en etensresten uit de plank te laten trekken.
  • Spoel de plank zeer goed af en droog hem goed af.  Zet de plank weg en laat hem een uur (kunststof) tot een paar uur (hout) drogen. Een kunststof plank is nu klaar.
  • Een houten plank moet u daarna nog opnieuw goed van olie voorzien, omdat de oude olie voor een deel is weggewassen. Als deze nieuwe olie na een paar uur is ingetrokken, zet u de plank nog een keer in de olie. Daarmee is hij weer voldoende waterafstotend voor de komende maand(en).
Snijsporen verwijderen – vlakken

Een snijplank die veel of diepe snijsporen heeft, moet vlakgeschuurd worden. Ook dat geldt voor zowel een houten als een kunststof plank:

  • Was de plank met citroen en zout, zoals hierboven beschreven, en laat hem goed drogen.
  • Schaaf de plank met een vandiktebank. Waarschijnlijk heeft u die niet, maar als alternatief kunt u de plank met een schaafmachine of bandschuurmachine wel strak krijgen. Hierdoor wordt hij weer vlak en zijn de snijsporen niet meer zichtbaar. U moet goed opletten dat die echt weg zijn, want tijdens het schuren lijken ze snel verdwenen, maar zijn ze  volgelopen met schuurstof. Controleer dat door de plank schoon te wrijven met een droge doek of gebruik eventueel een druppel water aan uw vinger om een klein stukje schoon te ‘wassen’.
  • Als de krassen echt weg zijn, Schuur de plank daarna nogmaals met fijn schuurpapier (vanaf korrel 120). Uw plank wordt daarmee gladder en biedt minder goed onderdak aan nieuwe vervuilingen en bacteriën. Een derde schuurronde met korrel 400-600 is aan te raden. Als u de plank helemaal glad wil hebben, wrijf hem dan nog na met staalwol (verkrijgbaar bij bouwmarkt of winkel in schildersbenodigdheden). Uw plank wordt dan erg glad en zal veel minder bacteriën kunnen huisvesten.
  • Spoel het resterende stof af onder de kraan en droog de snijplank goed. Een kunststof plank is nu klaar. Een houten plank moet u opnieuw in de olie zetten (twee of drie keer).
Kromme snijplank?

💡 tip 7: Een houten snijplank moet u altijd staand (verticaal) laten drogen en opbergen, en eigenlijk mag hij niet schuin tegen iets aan leunen. Zo droogt de plank na gebruik aan beide kanten goed op en zal niet kromtrekken. Een langshouten snijplank moet u altijd met de nerf van onder naar boven neerzetten.

Als uw houten plank toch krom is geworden, ontvet hem dan eerst met zuur en zout, zoals hierboven is beschreven bij ‘Grote schoonmaak’. Daarna zet u de plank een dag of twee onder (warm) water.  Door het opgenomen water wordt de plank steeds zwaarder. Als dat stopt, dan is de plank flink verzadigd. U kunt hem dan gaan ‘pletten’; leg hem op een een plat oppervlak (aanrecht, werktafel etc.) en leg er een paar (2 of 3) op elkaar gestapelde stoepklinkers op. In plaats van stoeptegels kunt u ook een combinatie van balkjes en lijmklemmen gebruiken. Laat het geheel enkele dagen rusten tot de plank recht is. Lijmklemmen moet u twee keer per dag iets steviger aanspannen.
Laat de plank daarna minimaal een week uitdrogen en olie hem daarna opnieuw een paar keer in.

U bereikt sneller resultaat met een stoomstrijkijzer, maar dan wel met risico op breuk. Leg de plank met de bolle kant boven, bedekt met een natte theedoek. Strijk de plank onder voortdurende druk (niet extreem veel, want dan breekt ‘ie) en gebruik veel stoom. Dit kan uren duren, maar de plank is wel sneller weer vlak. Bovendien hoeft  hij niet zo lang na te drogen.

Als u echt heel snel uw plank weer recht wil krijgen, kunt u de bolle kant met een vlakschuurmachine weer recht maken. Daarmee verliest u veel dikte, dus levensduur, maar als u haast hebt ….
Ook een kromgetrokken kunststof plank kunt u vlakschuren tot hij recht is (hoewel u die het beste kunt vervangen, want alleen een dunne of matige kwaliteit kunststof plank kan kromtrekken).

ContactAls laatste ….

deMessenslijper verkoopt of bewerkt geen snijplanken, maar kan u wel ondersteunen bij het gebruik en onderhoud daarvan. Uw vragen kunt u altijd bij me kwijt en ook als u andere informatie nodig hebt over messen, onderhoud, slijpen etc., dan sta ik voor u paraat.

2 antwoorden op “Snijplank : hout of kunststof ? … en onderhoud”

  1. Een heel handig bericht, nou zoek ik een bedrijf dat de toplaag van snijplanken eraf vijlt. Heeft u enig idee hoe ik dat kan vinden ?

    Mvg,

    Dyon

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.