Het wereldberoemde molenmes van Robert Herder, wie heeft of kent het niet?
Het molenmesje is een traditioneel niet roestvrij schilmesje, gemaakt door Robert Herder in Solingen (Duitsland). Het was in oma’s keuken al aanwezig en als ze nog leeft, gebruikt ze het nu nog steeds. Wie het molenmes ontdekt is er direct aan verknocht.
Wat maakt het molenmes zo goed?
-
Goede staalsoort
Het lemmet van het molenmes is gesmeed uit carbonstaal. Dit carbon maakt het staal zeer sterk, zodat het niet snel bot wordt of vervormt. Een molenmes wordt o.a. om deze reden vaak ‘zelfslijpend’ genoemd, hoewel dat feitelijk onmogelijk is.
Carbonstaal is niet roestvrij. Een nadeel daarvan is dat het mes gevoelig is voor roest; je moet het altijd snel afdrogen als het nat is. Een beetje roest kan je er met een afwassponsje echter weer makkelijk afpoetsen. En daarna gewoon af en toe even met het afwassponsje ‘polijsten’ in de afwasbak en het blinkt weer als nieuw. De blauwzwarte verkleuring die altijd op niet roestvaste messen ontstaat, en waarvoor veel messenbezitters bang zijn, is geen roest, maar een ‘patina’, een oppervlakteverkleuring die het mes juist beschermt tegen roest. Met een goede patina is het mes ook vrijwel roestvast, maar snel afwassen en drogen blijft nodig.
Er is ook een roestvrijstalen uitvoering voor als u altijd een blinkend mes wil houden en daarvoor niets extra’s wil doen. Deze uitvoering is (misschien) iets minder scherp en iets minder makkelijk scherp te houden, omdat roestvrij staal nou eenmaal andere eigenschappen heeft, maar is ook een genot om mee te snijden. -
Dun lemmet
Het mesje is zeer dun. Dat bevordert de snij-eigenschappen. Eigenlijk bestaat er geen scherper mes dan het molenmes. Met dit mesje kan je gemakkelijk een tomaat in flinterdunne plakjes snijden, zonder dat de inhoud eruit loopt. Het mes wordt geslepen volgens de ‘Dunschliff’ methode, waarbij het hele lemmet tegen het slijpwiel wordt gehouden en er zo een flinterdun mes ontstaat. Deze methode wordt ook voor de andere Herder messen gebruikt en door deze klassieke ambachtelijke slijpwijze op o.a. walrussenleer is de kwaliteit van molenmesjes op dit punt niet of nauwelijks te evenaren.
Het dunne lemmet is iets buigzaam, in tegenstelling tot de lemmets van bijvoorbeeld Japanse messen. Daardoor breekt het niet snel, maar buigt en veert weer terug na een iets te harde klap of contact met harde etenswaren. Dat is een belangrijke eigenschap van het ‘zelfslijpend’ karakter van het molenmes.
-
Handelbaarheid
Het molenmesje ligt goed in de hand en is volledig uitgebalanceerd. Die eigenschappen worden, hoewel je dat nauwelijks kunt zien, nog steeds doorontwikkeld. Het bestaat al erg lang en heeft in de loop van de tijd een langer handvat gekregen omdat de gebruikers grotere handen hebben gekregen. Met dat langere handvat ontstaat een andere balans, die weer opgeheven moet worden door een andere vorm van het mes of het handvat. Dat is bij het molenmes niet het geval. Het oorspronkelijke handvat is iets langer, maar qua vorm onveranderd gebleven en het mes ligt nog steeds erg goed in de hand.
Naast het bekende schilmesje is er ook een Santoku naar Japans model, met de scherpte van een Japans mes en de gemakkelijke zelf te onderhouden dunschliff. -
Handgemaakt
Het mes wordt helemaal met de hand gemaakt. Het lemmet en de tang worden in één geheel gesmeed en het heft wordt er met de hand aan bevestigd. De makers doen er alles aan om het mes helemaal goed afgewerkt af te leveren. Dat garandeert dat ieder individueel exemplaar een genot is om mee te werken.
Voor de geïnteresseerden: de fabricage van het molenmes volgens de Dunschliff’ methode. (deze link opent een youtube filmpje in een nieuw venster) -
Prijs/kwaliteit
Het molenmesje blijft goedkoop voor wat het biedt. Een schilmesje waarvan je een heel leven lang plezier hebt. Ook bij deMessenslijper kunt u een molenmesje aanschaffen via de pagina ’te koop’.
Historie
Robert Herder is zijn messenatelier begonnen in 1879, in het stadsdeel Öhligs in de Duitse stad Solingen. Het atelier bestaat nog steeds, maar is eind 19e eeuw al uitgegroeid tot een fabriek, waar ongeveer 80 medewerkers werkzaam zijn. Naast Robert Herder waren er in Solingen al meerdere messenfabrikanten actief, waaronder Abraham en Friedrich Herder, die al vroeg in de 18e eeuw messen maakten, maar geen familiaire banden hebben met Robert Herder. De naam ‘Herder’ is afkomstig van Härder, oftwel messenharderaar, degene die de messen door verhitting en afkoeling hard maakt. Het bekendste mes sinds de oprichting is het schilmesje, ook bekend als ‘Windmühlenmesser’ of molenmesje. Het beeldmerk, de molen, is als beeldmerk gekozen t.b.v. de export naar Nederland en Benelux, als associatie met de molens in Nederland, waar wij zo trots op zijn.
Andere ‘dunschliff’ messen
Naast het oorspronkelijke molenmesje maakt Robert Herder een hele serie dungeslepen messen in allerlei uitvoeringen. De kwaliteit van deze messen is zonder uitzondering extreem goed. Zeer bekend is de K-serie met pruimenhouten heft. Met een erg goed doordacht en getest ontwerp sluiten deze messen naadloos aan op de handen van de kok.
Een moderne klassieker is ook de Lignum 3, die naast het molenmesje het meest bekende mes van Robert Herder en het favoriete mes van Wouter Klootwijk is.
Andere Herder Solingen messenmakers
De andere Herder fabrieken, die dus niet gerelateerd zijn aan Robert Herder, hebben in het verleden een even grote naam gehad, maar zijn in de negentiende eeuw overgestapt op meer grootschalige productiemethoden. Dit in tegenstelling tot Robert Herder, wiens traditionele methoden zorgvuldig in stand zijn gehouden door zijn erven, met name de huidige directrice Giselheid Herder en haar vader Paul.
Iedere ‘Herder’ werkplaats (of fabriek) heeft zijn eigen klassiekers. Het molenmes van Robert Herder is er zo één, maar ook het knipmes van F. Herder Abr. Sohn is een klassieker en heeft zijn eigen historie. In het algemeen staat ‘Herder’ steeds voor hoge kwaliteit.
Omdat de verwarring behoorlijk groot kan worden als je op zoek gaat naar een ‘Herder’ mes, noem ik hier even de bij mij bekende Herders, inclusief de beeldmerken die historisch zijn gebruikt.
- Peter Herder, die in 1727 het schoppenaas-teken ging gebruiken. Zoals je kunt zien heeft met name F. (Friedrich) Herder veel beeldmerken en merknamen met die schoppenaas afgewerkt sinds 1727. Het schoppenaas teken staat voor de kwaliteit die zij leveren. En ook die is iconisch, hoewel de laatste 60 jaar de messen wel iets aan kwaliteit hebben ingeboet.
- F. Herder Abr. Sohn – sinds 1727. Familiebedrijf door de nakomelingen van Peter Herder.
- 1727 Start door Peter Herder †1762
- 1762 – ? Zonen Abraham en Johann Peter Herder
- “Joh. Abr. Herder & Sne” door Johan Abraham, zoon van Abraham
- 1841 “Friedr. Herder Abr. Sohn”, “F. Herder A.S.” etc. door Friedrich Herder †1887, kleinzoon van Johan Abraham
- 1887, Gustav Weyersberg, zoon van Emilie Herder (dochter van Friedrich) en Hermann Weyersberg
- …….. heden
- 1887, Gustav Weyersberg, zoon van Emilie Herder (dochter van Friedrich) en Hermann Weyersberg
- 1841 “Friedr. Herder Abr. Sohn”, “F. Herder A.S.” etc. door Friedrich Herder †1887, kleinzoon van Johan Abraham
- “Joh. Abr. Herder & Sne” door Johan Abraham, zoon van Abraham
- 1762 – ? Zonen Abraham en Johann Peter Herder
- 1727 Start door Peter Herder †1762
- R. Herder (Robert) – sinds 1879. Deze Herder is op dit moment het belangrijkste traditionele messenatelier in Solingen. Robert Herder messen zijn altijd van extreem hoge kwaliteit geweest en dat is tot op de dag van vandaag nog steeds het geval. Ze worden nog steeds grotendeels met de hand vervaardigd en het resultaat wordt na iedere stap in het proces zorgvuldig gecontroleerd. Ze zijn daarom wel wat duurder dan andere Herder messen. Robert Herder gebruikt sinds het begin steeds een windmolen als beeldmerk
- Richard Abr. Herder, de laatste bekende Herder die in 1885 een eigen messenwerkplaats begon, maar zich niet genoeg heeft onderscheiden om écht groot te worden. Vooral bekend door de ‘Constant’ RVS messen met dubbele-ruit beeldmerk. Kwalitatief minder goed dan de bovenstaande Herders.
- H. Herder – sinds 1927 (inmiddels El. Herder). Gebruikt de faam van F. Herder door marketing met “Troef Aas” en ook een beeldmerk daarvan, maar is verder niet gerelateerd aan F. Herder. Daarnaast gebruikt H. Herder ook een watermolen en een toekan als beeldmerk. De messen zijn m.i. van een minder hoge kwaliteit.
- Herder und Sohn – Diogenes. In 1923 gestart, heeft deze messenmaker ondanks de naam Herder een veel lagere kwaliteit messen gemaakt. Vooral machinaal vervaardigde broodmessen voor thuisgebruik, met relatief vaak een kunststof heft. Deze firma is niet meer actief.
- Otto Herder, messenmaker sinds (waarschijnlijk) de jaren 30 van de twintigste eeuw, maar groot geworden door fabricage van scheermessen, scharen, tangen, pincetten etc. voor de Duitse soldaten in de tweede wereldoorlog. Ze maken sinds die oorlog geen messen meer, maar zijn gebleven bij manicure en pedicure. De bij mij (nu) bekende beeldmerken (met dank aan M. van Doorn):